Gayserililer, Gayserinin geçmiş tarihinde sanat ve ticaretinde  rol oynayan kurnaz Rum ve Ermenilerin acımasız pazarlıkları karşısında kendi çıkarlarını korumak o toplumda kabul görmek ve onlarla yarışır hâle gelebilmek için ticaretin püf noktalarını öğrenmek ve alış-verişte kandırılmamak amacıyla bir nevi iktisat dersi almışlardır.

Bu savunma hareketi, zamanla Gayserililerin vazgeçemedikleri bir alışkanlık hâlini almıştır. Birde Gayseri ikliminin kışları sert, yazların kuru sıcak olması da Gayseriliyi “asvataya” (alım-satım) mecbur etmiştir.

Toprakları Erciyesin lavlarından  yanıklaşmış kıraç ve verimsizdir. Tabiatıyla denizi yok ki; deniz ürünlerinden, taşımacılığından, limanından, turistinden kazanabilsin. Verimli toprakları yok ki; hasat kaldırsın, pamuk toplasın. Mevsimleri el vermez ki; meyveler sebzeler yetiştirsin. Hayatı idâme ettirmek için geriye kalan en geçerli yol ticarettir. Bunu da yapabilmenin en büyük sermayesi “Ticaret Sanatını”  iyi bellemek, “Satarken değil, alırken kazanmak”. Az satıp çok kazanmak yerine, çok satıp sürümden kazanmak.

Alım, satımda müşteriye” niyidip-noörüp bişiyler satabilmek”. Örnek “Buyur abi, ni istedin, yardımcı olak, gel abi otur bidene bişi iç çay, gave al, soğukluk gelsin, hadi oğlum hemen abine bişi getir.” Diye çırağına seslenir. Amaç önce gönül almak, müşteriyi memnun etmek, müşterinin dediğine satmak, bu vesile ile müşterinin ayağını alıştırmaktır. Zaten müşteri kazanmak para kazanmak demektir. Bunu iyi öğrenen Gayserili yurdun her yerinde her türlü alış-verişi rahatlıkla yapan, kolay kandırılamayan alım-satımda hep kazanan esnaf ve tüccarlar olmuşlardır.

Amma Gayserilinin Gayseride para kazanması biraz zordur. Alanda satanda Gayserili olunca, tabiri caizse “iki cambaz bir ipte oynamaz” hesabı, kimse kimseden aşırı kâr sağlayamaz. Gayserilinin alış-veriş felsefesi “alış-verişte istenilenin yarısını vermektir.” Çünkü Gayseriliye en ağır gelen; kandırılmaktır... Bir malı alırken , istenilen fiyatın yarısını teklif ettiğinde, satıcı bunu da kabul etse, Gayserilinin içinden;

-Tüh!! Adam  beni gandırdımı nii? Az daa aşşa fiyat virsiydim. Diye geçer.

Satarkende işi zordur Gayserilinin; Az istese, “Kötü mal” derler çok istese “Bahalıcı” derler. Yani ilim işidir Gayseride esnaf olmak. Zaten “Okumam yazmam yok ama Gayseriliyim” sözü Gayserilinin ticaret ilmi bildiğini kanıtlar.

Bir müşteriye nasıl davranılacağını bilir; kimin alıcı, kimin sorucu olduğunu anlar.

Örnek olarak bir elbiseci dükkanını ele alalım.

Elbiseci dükkanında çalışan bir kalfa müşteriye seslenir.

                -Buyur aabi niye baktın?

                -Şööle baktım arkadaş,

                -Ossun abi gel içerden bak,

                -Alacak deelim ki,

                -Ayıp ittin aabi, almak şart değel, ne dimişler “Almasan da mala bak” meselâ sana bidene dakım elbise virek, önümüz bayram zaten. O zamana gadar bu mallar ateş bahası olur.

                -İyide para yok ki.

-Amma yaptın aabi, para diyi yakana mı yapıştık. Oldukça virin, veya taksit yaparık

-Taksidinen olursa olabilir.

-Olur abi olur, neden olmasın hele sen bidene şu gıri dakımı  giy.

 Bu sırada elbiseyi giydirirken

-Şiimi abi, kimlerdensin,nirde oturuyorsunuz ?sormak ayıp olmasında nii iş yapıyon.

Böylelikle adamın seceresini , neciliğini,kimin nesi olduğunu, güvenilirliğini öğrenmiş olur.

Soruların devamında ya akraba çıkar ya hısım olur yada bir tanıdığın tanıdığını tanır. Böylecede veresiyi sağlama almış olur.

Giydirdiği elbise ile  adamı aynanın yanına götürür,

-Abi güle, güle giyin eskisi küllüklere ossun bu renk seni amma da aş dı haa..

-İyide acıcık bolmu nii.

-Yok abi ne bolu,üstünde çok zengin durdu. Hemide  bu senenin öbür seneside var.

Esasında birkaç sene giyebilmek için bol olmasına özen gösterilir bunun kılıfıda “rahat olur,zengin durur” lafıdır.

-Peki bunun fiyatı nirelerde

-Golay abi, hele sen bidene beğen.sendendemi paragazanacak.

-Ossun “utanma bazar,dostluğu bozar”,hele sen bidene sööle.

-Abi,peşin fiyatından sayar vede iki taksit yaparık

işin kaç takside olabileceğini yokluyor.

-İyi amma ben iki taksitte ödeyemem

-Canın sağossun o zaman üç takside ayallarık.

-Hemşerim,sen şunun bi fiyatını söyle ondan sonra taksitlendir.

-Ya abii, sende fiyat didin çattın,”Atınan deve değela” sendende gazanmazık.meselâ 100 sayarık sende yabancı olmadığına göre dört taksidede bağladıkmı sende gül gibi giyer gidersin.

-Yok gardaşım yüze dünyada alamam.

ya yüz dediysek hemen yüz olmadı ya,hadi doosan alak.

-Çok gardaşın, vallaha çok para hemide benim şu günnerde “Göynemin asdarı yok “ona göre elini vijdanına goy.

-Abi iyide “ayrandan aşşası da su”,dahası zarar ider bennörüyüm  sermayesi bahalı.

-Yav hele sen şunun bi olacağını söyle de bi düşünek.

-Düşünüp daşınması bu,sesen alırık,buda  dost işi olur ,başkada olmaz gâri sende sevildiğini bil.

-Tamam ağa anlaşılan atmışa hayilleşecek

-Yok abi norüyon ,o fiyatlara olmaz “küllün zarar ider”

-İtiraz itmede “az gazan,tez gazan”,yosa gassın .der ve dükkandan çıkacakken

satıcı hemen telaşlanarak                                                                                        

-Gel abi aşam ,aşam “şiytan sevbindirmiyek”,senin didiğin ossun senimi gıracak

der ve işi bağlar.

Satan; hiç yoktan mal sattığından,

Alansa; direni,direni bazallık ederek mal aldığından memnun.

Böylece bir gayseri bazallığı da örneklenmiş olur.hemen,hemen çoğu  satıcının kullandığı bu gibi takdiklerdir.                  

                    USANDIM

Yaşamak adına, bir boğaz için,

Usandım bunca EMEKTEN usandım.

Proteyinlidir diye fasülye, 

Nohut, bulgur, MERCİMEKTEN usandım.                            

                Yağ, un, tuz kaygısı canıma yeter

                Kazancın tamamı mutfak da biter

                Ev sahibi gelir, kapıda yatar

                Öpe öpe ben ETEKTEN usandım

Dilekler yolladım Allah katına

Güvencim sonsuzdur Hazret zatına

Koşturmaktan döndüm yarış atına

Ökşeme konulan EKTEN usandım...